Ποιο είναι το... κόστος του τρόμου για την Ευρώπη

Θα πλήξουν οι σφαίρες από τα Καλάσνικοφ των τρομοκρατών του ISIS και την εύθραυστη ανάκαμψη της οικονομίας της Ευρωζώνης; Πώς μπορεί να «μετρηθεί» ο φόβος σε μακροοικονομικούς όρους;


Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά μόνο μονοσήμαντη δεν είναι. Οι επενδυτές φαίνεται να απαντούν «όχι» -σε πρώτη ανάγνωση τουλάχιστον- αν κρίνει κανείς από τις κινήσεις των χρηματιστηριακών δεικτών. Σαφώς και εκδηλώθηκαν (ελεγχόμενες) πιέσεις στις μετοχές αεροπορικών εταιρειών, ξενοδοχείων και ομίλων ειδών πολυτελείας, κυρίως γαλλικής προέλευσης, στη λογική ότι μετά από δύο τρομοκρατικά χτυπήματα σε ένα χρόνο (είχε προηγηθεί η επίθεση στο σατιρικό περιοδικό Charlie Hebdo τον Ιανουάριο), η ελκυστικότητα του Παρισιού ως κορυφαίου τουριστικού προορισμού πιθανόν να μειωθεί, κάτι που θα μπορούσε όντως να έχει ευρύτερες παρενέργειες για τη γαλλική οικονομία, που το 2014 υποδέχθηκε πάνω από 83 εκατ. τουρίστες, αποκομίζοντας έσοδα 50 δισ. ευρώ. Πολλώ δε μάλλον που οι επιθέσεις του Νοεμβρίου είναι σχετικά κοντά στην κρίσιμη για τους λιανεμπόρους και τους επαγγελματίες του τουρισμού περίοδο των Χριστουγέννων. Πέραν τούτου, όμως, οι αγορές επέδειξαν αξιοσημείωτη ψυχραιμία που μπορεί να ερμηνευθεί με δύο τρόπους:

• Πρώτον, επειδή είναι πεπεισμένοι ότι ο αντίκτυπος στην ευρύτερη οικονομία θα είναι βραχύβιος, όπως συνέβη και με τις τρομοκρατικές επιθέσεις στη Μαδρίτη (τον Μάρτιο του 2004) και στο Λονδίνο (τον Ιούλιο του 2005). Ακόμα και η... «Μητέρα όλων των επιθέσεων», η 11η Σεπτεμβρίου 2001, παρότι είχε κόστος 90 δισ. δολαρίων, δεν άφησε βαθιά σημάδια στην οικονομία των ΗΠΑ, αν και θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε αυτό βοήθησαν και οι επιθετικές μειώσεις επιτοκίων υπό τον τότε πρόεδρο της Fed Άλαν Γκρίνσπαν. Οπως εκτιμά ο αρθρογράφος των Financial Times Τζον Γκάπερ, μπορεί ο «λογαριασμός του αίματος» από τις επιθέσεις στο Παρίσι να είναι υψηλότατος, όμως ο οικονομικός αντίκτυπος ίσως αποδειχθεί μικρότερος από αυτόν που προκάλεσε μια έκρηξη σε ένα γερμανικό εργοστάσιο χημικών το 2012, η οποία διέκοψε την παραγωγή μιας ρητίνης που χρησιμοποιείται στα υγρά φρένων και σε άλλα καύσιμα, προκαλώντας προβλήματα στην παραγωγή των αυτοκινητοβιομηχανιών σε ΗΠΑ και Ευρώπη!
Ποιο είναι το... κόστος του τρόμου για την Ευρώπη

• Δεύτερον, επειδή θεωρούν ότι η αυξημένη αβεβαιότητα ίσως οδηγήσει τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι να αναλάβει ακόμα δραστικότερες πρωτοβουλίες από ό,τι σχεδίαζε αρχικά για να τονώσει την οικονομία της Ευρωζώνης, που εμφάνιζε συμπτώματα επιβράδυνσης και πριν από την 13η Νοεμβρίου, κυρίως λόγω της προσγείωσης των ρυθμών ανάπτυξης στην Κίνα και σε άλλες αναδυόμενες οικονομίες που απορροφούν σημαντικό μέρος των ευρωπαϊκών εξαγωγών. Την άποψη αυτή διατύπωσε ο γνωστός οικονομολόγος Νουριέλ Ρουμπίνι που υποστήριξε ότι οι επιθέσεις στο Παρίσι ίσως ενισχύσουν την οικονομία της Ευρωζώνης αντί να την αποδυναμώσουν, εάν ο Ντράγκι αποδειχθεί πιο τολμηρός από ό,τι προεξοφλούνταν μέχρι πρότινος.

Ο «Σούπερ Μάριο» μπορεί πράγματι στις 3 Δεκεμβρίου να αποδειχθεί πιο τολμηρός του αναμενόμενου, εάν όμως αυτό συμβεί, θα οφείλεται ακριβώς επειδή δεν συμμερίζεται την αισιόδοξη θεώρηση των αγορών. Τις τελευταίες ημέρες υπήρξε «ομοβροντία» δηλώσεων υψηλόβαθμων στελεχών της ΕΚΤ που επισημαίνουν τον κίνδυνο σοβαρών μακροπρόθεσμων επιπτώσεων στην οικονομία της Ευρωζώνης.

Αύξηση προβλημάτων
Οι επιθέσεις ίσως μπορούν να εντείνουν τα προβλήματα που ήδη αντιμετωπίζουμε», σημείωσε ο αντιπρόεδρος Βίτορ Κονστάνσιο «φωτογραφίζοντας» πιθανές παρενέργειες στην καταναλωτική ζήτηση και τις επενδύσεις. «Είναι σαφές ότι τέτοια γεγονότα δεν συμβάλλουν στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης, οπότε τελούμε σε επιφυλακή», υπογράμμισε από την πλευρά του ο επικεφαλής οικονομολόγος της Τράπεζας, Πέτερ Πράετ. Και ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Ιταλίας Ιγκνάτσιο Βίσκο, σημείωσε ότι η αβεβαιότητα σκιάζει τις προοπτικές για ανάκαμψη των επενδύσεων, που χρειάζεται απεγνωσμένα η Ευρωζώνη. Και τούτο διότι σε ένα τέτοιο περιβάλλον οι επιχειρήσεις αντί να δαπανούν για να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους ή να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας, προτιμούν να συσσωρεύουν ρευστότητα π.χ. επαναγοράζοντας τις μετοχές τους.

Ακόμα πιο παραστατική είναι η Standard & Poor’s: «Καθώς κλιμακώνονται οι φόβοι ότι θα υπάρξει συνέχεια στα γεγονότα του Παρισιού, ο τουρισμός ίσως υποφέρει στη Γαλλία και αλλού. Πολλές εταιρείες του κλάδου υπηρεσιών μπορούν να πληγούν εάν οι καταναλωτές αρχίσουν να αποφεύγουν συστηματικά «εκτεθειμένα» και «πολυσύχναστα» μέρη (π.χ. εμπορικά κέντρα) και δραστηριότητες. Η αδύναμη ανάκαμψη της Ευρωζώνης μπορεί να εξασθενήσει περαιτέρω, με σοβαρές παρενέργειες για την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή».

Ο πιο σοβαρός κίνδυνος κατά την S&P είναι το σενάριο να μονιμοποιηθούν (de facto ή de jure) οι αυστηρότεροι έλεγχοι στα σύνορα, καθώς οι περιορισμοί στην ελεύθερη διακίνηση προσώπων και αγαθών θα υπονομεύσουν το διασυνοριακό εμπόριο, θα αυξήσουν το κόστος του επιχειρείν και ενδεχομένως και της εργασίας.

Σε βάθος χρόνου μπορούν να «ακυρώσουν» τη διαδικασία της περαιτέρω ενοποίησης της Ευρωζώνης και -ακόμα χειρότερα- να ρίξουν κι άλλο λάδι στις «φωτιές» του εθνικισμού και της ξενοφοβίας που ήδη έχουν αναζωπυρωθεί λόγω των ανεξέλεγκτων διαστάσεων που έχει λάβει το προσφυγικό πρόβλημα. H προοπτική μιας Ευρώπης με κλειστά σύνορα, επιφυλακτικούς καταναλωτές και οργισμένους «πατριώτες» είναι ορατή. Δεν είναι τυχαίο ότι έρευνα του Ινστιτούτου Piepoli που δημοσίευσε χθες η ιταλική εφημερίδα La Stampa, έδειξε ότι το 50% των Ιταλών δήλωσαν ότι μετά τις επιθέσεις στο Παρίσι σκέφτονται να αλλάξουν τις συνήθειές τους, περιορίζοντας τα ταξίδια και τις εξόδους και αποφεύγοντας μέρη όπως στάδια, μουσεία και συναυλιακούς χώρους.

Ήδη εκφράζονται φόβοι για περαιτέρω άνοδο των λαϊκιστικών και ακραίων ξενοφοβικών δυνάμεων σε ολόκληρη την Ευρώπη που ήδη ενισχύονται λόγω της αθρόας εισροής προσφύγων, όπως δείχνει και η ταχεία δημοσκοπική άνοδος του ευρωσκεπτικιστικού κόμματος «Εναλλακτική για τη Γερμανία».

Στο πλαίσιο αυτό, ιδιαίτερη βαρύτητα αποκτούν πλέον οι δημοτικές εκλογές του Δεκεμβρίου στη Γαλλία, καθώς τυχόν μεγάλη άνοδος του Εθνικού Μετώπου της Λεπέν όχι μόνο θα περιόριζε τις δυνατότητες για συντονισμένη ευρωπαϊκή απάντηση στη διπλή πρόκληση της τρομοκρατίας και του προσφυγικού, αλλά θα συνιστούσε εξέλιξη άκρως επικίνδυνη από οικονομκής πλευράς, στο μέτρο που δημιουργεί ισχυρά κίνητρα για τις κυβερνήσεις σε όλη την Ευρώπη να απομακρυνθούν από την οδό των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και της δημοσινομικής σύνεσης δημιουργώντας πάλι δυναμική αύξησης ελλειμμάτων και χρεών. Κι όπως σχολιάζει ο αρθρογράφος της Wall Street Journal Σάιμον Νίξον, «Αυτό θα μπορούσε να μετατρέψει μια φρικτή ανθρώπινη τραγωδία σε ευρύτερο οικονομικό σοκ...».

Οι Ισλαμιστές «σκότωσαν» και τη λιτότητα στην Ευρώπη;
«Παράπλευρη απώλεια» των τρομοκρατικών επιθέσεων στο Παρίσι μάλλον θα αποτελέσει το Σύμφωνο Σταθερότητας, το γερμανικό «εργαλείο» για την επιβολή πολιτικών λιτότητας στην Ευρωζώνη. «Το Σύμφωνο για την Ασφάλεια υπερισχύει του Συμφώνου Σταθερότητας», διεμήνυσε σε Βερολίνο και Βρυξέλλες ο Γάλλος πρόεδρος Ολάντ και ο πρωθυπουργός Μανουέλ Βαλς διευκρίνισε ότι η χώρα δεν θα επιτύχει τον στόχο για μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος κάτω από το 3% του ΑΕΠ το 2017, επειδή σκοπεύει να αυξήσει κατακόρυφα τις δαπάνες για αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, χωρίς να αναζητήσει... ισοδύναμα, περικόπτοντας δαπάνες από αλλού.

Βέβαια, η Γαλλία εμφάνιζε χρόνια αδυναμία να εφαρμόσει τους δημοσιονομικούς κανόνες, έχοντας λάβει τρεις παρατάσεις προκειμένου να μειώσει το έλλειμμα. Τώρα, όμως, με τα νέα δεδομένα αποδυναμώνεται η θέση του Βερολίνου που δεν μπορεί να απαιτήσει περικοπές, όπως θα έπραττε υπό κανονικές συνθήκες. Τις ευλογίες της για τη χαλάρωση του κλοιού της λιτότητας στο όνομα του πολέμου κατά της τρομοκρατίας και της αντιμετώπισης του προσφυγικού προβλήματος έδωσε άλλωστε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

«Η ασφάλεια των πολιτών στη Γαλλία και αλλού αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα και η Κομισιόν θα δείξει απόλυτη κατανόηση για την προτεραιότητα αυτή», υπογράμμισε ο (Γάλλος και Σοσιαλιστής) επίτροπος Οικονομικών Υποθέσεων Πιερ Μοσκοβισί, δημιουργώντας ένα προηγούμενο που προφανώς θα εκμεταλλευθούν και άλλες χώρες, καθώς η τρομοκρατική απειλή δεν περιορίζεται στα γαλλικά σύνορα. Όσο για το προσφυγικό, χαρακτηρίζεται «έκτακτο γεγονός εκτός του ελέγχου των κυβερνήσεων» και οι δαπάνες που συνδέονται με αυτό δεν θα υπολογίζονται στον υπολογισμό του ελλείμματος, όπως ανακοίνωσε ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Βάλντις Ντομπρόβσκις. Λέξεις που ηχούν ως «μουσική στα αυτιά» για χώρες όπως η Ιταλία, που επίσης δυσκολευόταν να συμμορφωθεί με τους κανόνες του Συμφώνου και τώρα βρίσκει οδό διαφυγής διά του προσφυγικού.

Φόβοι στην ελληνική οικονομία από τα «κλειστά σύνορα»

Οι σφαίρες και οι βόμβες στο Παρίσι μπορεί να απέχουν μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα και από την Ελλάδα, ωστόσο, ο ήχος τους έχει προκαλέσει έντονη ανησυχία στους οικονομικούς και επιχειρηματικούς παράγοντες της χώρας. Ο βασικός λόγος δεν είναι τόσο ο φόβος τρομοκρατικών επιθέσεων που θα οδηγούσε σε μείωση του τουριστικού ρεύματος. Αντιθέτως, δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι η ουδέτερη και εν πολλοίς φιλοαραβική στάση της Ελλάδας τις τελευταίες δεκαετίες, μπορεί να μετατρέψει τη χώρα μας σε τόπο «ασφαλούς» προορισμού. Και να «κλέψει» βεβαίως από άλλα ανταγωνιστικές αγορές μερίδιο...

Η βασικότερη ανησυχία ακούει στο όνομα «προσφυγικό» που αφενός έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, αφετέρου η τρομοκρατική επίθεση στη Γαλλία ανοίγει τον δρόμο για... κλειστά σύνορα. Στη χώρα μας εκφράζονται φόβοι για τη διαχείριση των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων σε περίπτωση που οι γειτονικές χώρες «μπλοκάρουν» τα σύνορά τους. Ηδη τα Σκόπια στήνουν φράχτες, ενώ ανάλογες κινήσεις ετοιμάζουν και οι Βούλγαροι.

Το ερώτημα που τίθεται είναι από τη μια πώς μπορεί να ανακοπεί το κύμα των μεταναστών από τα παράλια της Τουρκίας και από την άλλη πώς το ελληνικό κράτος θα μπορέσει να διαχειριστεί τη «βόμβα» σε ένα ενδεχόμενο «εγκλωβισμού» των προσφύγων. Θα χρειαστούν τεράστια κονδύλια, τα οποία η Ελλάδα δεν διαθέτει, ενώ είναι δεδομένο ότι θα υπάρξουν επιπτώσεις στον τουρισμό και την κατανάλωση, καθώς το αίσθημα της ανασφάλειας προκαλεί τάσεις «εσωστρέφειας» σε οικονομικό επίπεδο. Ειδικά σε μια χρονική στιγμή όπου η ελληνική οικονομία βρίσκεται ξανά με την «πλάτη στον τοίχο».

Αν και πολλοί λένε ότι οι πρόσφυγες σε άλλες χώρες θα συμβάλουν στην ανάπτυξη καθώς αποτελούν φθηνό εργατικό δυναμικό και θα αυξήσουν την κατανάλωση, στην Ελλάδα εκτιμάται ότι θα γίνει το εντελώς αντίθετο. Δηλαδή ως χώρα «τράνσιτ» δεν θα μπορεί να «κερδίσει» από τους πρόσφυγες και ταυτόχρονα θα πρέπει να δαπανά εκατομμύρια για hot spots, ανθρωπιστική βοήθεια κ.λπ. Και δεν μπορεί να εκτιμηθεί βεβαίως το κόστος του φόβου εξαιτίας του ανεξέλεγκτου κύματος μεταναστών, ούτε πόσο μπορεί να επηρεαστεί η ψυχολογία των πολιτών λόγω της ενίσχυση ακραίων στοιχείων.

Ακόμη χειρότερα για την οικονομία και την κοινωνία της χώρας θα είναι τα πράγματα αν η ενοποίηση της Ευρώπης όχι μόνο δεν βελτιωθεί, αλλά αντίθετα χειροτερεύσει με ενδεχόμενη αναστολή της Συνθήκης Σένγκεν και μια Ευρώπη «φρούριο» που θα αντιμετωπίζει την Ελλάδα ως πύλη εισόδου χιλιάδων μεταναστών, μεταξύ των οποίων και κάποιοι πιθανότατα ακραίοι Ισλαμιστές.