Τα μεγάλα λάθη της τρόικας

Ανοιξη 2010. Η Ελλάδα, στις αρχές της ύφεσης, αποκλεισμένη από τις αγορές, υπό το βάρος των εκρηκτικών ελλειμμάτων και του υπέρογκου χρέους, μπαίνει στην εποχή των Μνημονίων.




Εκεί, ξεκινά η «στενή σχέση» των ελληνικών κυβερνήσεων με την τρόικα, την τεχνοκρατική «ομάδα κρούσης» των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και του ΔΝΤ, τα λάθη και οι παραλείψεις της οποίας κατέληξαν να βρεθούν και στο «μικροσκόπιο» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, «συμπτωματικά» λίγους μήνες πριν από τις ευρωεκλογές του Μαΐου.

Την ίδια ώρα στην Ελλάδα σε λίγες μέρες, με την έλευση των επικεφαλής της τρόικας μετά τις 13 Ιανουαρίου, θα κορυφωθεί μια ακόμη, ιδιαίτερα δύσκολη, αξιολόγηση, στην οποία αναζητείται συμβιβασμός για τα μέτρα της διετίας 2014-2015. Σε μια εξαιρετικά δύσκολη καμπή για τη χώρα που επιδιώκει να ξεκινήσει την πορεία προς μια σταδιακή απεξάρτηση από τα Μνημόνια και να επιστρέψει στις διεθνείς αγορές σε λίγους μήνες, αφού θα έχει αποσπάσει μια ακόμη αναδιάρθρωση χρέους από την Ε.Ε. εντός του πρώτου εξαμήνου του 2014. Μία νέα αναδιάρθρωση που καθίσταται αναγκαία, επειδή, μετά από τρία χρόνια επώδυνης προσαρμογής, η «συνταγή» της τρόικας, καθ' υπόδειξιν των πολιτικών της προϊσταμένων, απέτυχε να απαντήσει, δραστικά, στο κεντρικό ζητούμενο του προγράμματος: Τον έλεγχο του χρέους.

Τα μοιραία λάθη
Τα μεγάλα λάθη της τρόικας
Στα χρόνια του Μνημονίου δεδομένες, ενδεχομένως μοιραίες, υπήρξαν οι αδυναμίες του εγχώριου πολιτικού συστήματος, να αντιμετωπίσει την κρίση. Όμως και η τρόικα κάθε άλλο παρά αλάνθαστη υπήρξε, αδυνατώντας μεταξύ άλλων να συμβιβάσει δύο μεγάλα «μέτωπα»: Τα αριθμητικά δεδομένα στην Ελλάδα και το πολιτικό κόστος των πιστωτών, ιδίως της Ευρωζώνης. Δηλαδή το πόσο βαθιά θα βάλει το χέρι στην τσέπη η Ε.Ε. για την Ελλάδα. Θέμα που κυριάρχησε στις μεγάλες διαφωνίες ΔΝΤ και Γερμανίας για την αντιμετώπιση του ελληνικού ζητήματος οι οποίες πρόσφατα έλαβαν διαστάσεις ανοικτής κόντρας, με την Ε.Ε. να διαμηνύει πως είναι εύκολο να μιλάς για «κούρεμα» όταν πρόκειται για τα λεφτά των άλλων.

Εστία μεγάλων προβλημάτων αποδείχθηκε και η έλλειψη ετοιμότητας, κυρίως από την πλευρά της Ε.Ε. να αντιμετωπίζει μια τέτοιου εύρους κρίση στους κόλπους της αλλά και της έλλειψης... εμπειρίας του ΔΝΤ να αντιμετωπίσει μια τόσο σύνθετη περίπτωση. Κάτι που παραδέχθηκε δημοσίως και η επικεφαλής του Ταμείου, Κριστίν Λαγκάρντ, μιλώντας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή στις Βρυξέλλες, η οποία χαρακτήρισε ζήτημα τιμής για το ΔΝΤ να αναγνωρίσει το λάθος του Ταμείου σχετικά με το λεγόμενο πολλαπλασιαστή, που οδήγησε σε υποεκτίμηση της ύφεσης. Διευκρινίζοντας πως ακόμη και εάν το λάθος είχε εντοπιστεί νωρίτερα, οι συστάσεις του ΔΝΤ θα παρέμεναν μεν οι ίδιες, αλλά θα επιμερίζονταν περισσότερο σε βάθος χρόνου.

Υποεκτίμηση της ύφεσης: Τον Νοέμβριο του 2010 η κοινή εκτίμηση ήταν ότι μετά από ύφεση κατά μέσο όρο 3,6% τη διετία 2010 - 2011 θα υπήρχε ανάπτυξη από το 2012. Η πραγματικότητα αιφνιδίασε την τρόικα και τις κυβερνήσεις, αφού η ύφεση από 4,9% το 2010 εκτοξεύθηκε στο 7,1% το 2011, στο 6,4% το 2012, ενώ φέτος, έκτη χρονιά ύφεσης αναμένεται στο 4%. Η ύφεση διευρύνθηκε υπέρμετρα στη σκιά της επιβολής απανωτών αυξήσεων στη φορολογία, σε συνδυασμό με τις περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, ενώ σήμερα, η ανάκαμψη αναμένεται το 2014, δύο χρόνια δηλαδή αργότερα από τις αρχικές εκτιμήσεις.

Επιμονή σε δημοσιονομική προσαρμογή σε χρόνο - εξπρές: Η Ελλάδα αναγκάστηκε να πετύχει σε χρόνο - εξπρές μια θεαματική μείωση στο έλλειμμά της. Στα πρώτα χρόνια η προσαρμογή στηρίχθηκε κυρίως στις απανωτές αυξήσεις άμεσων και έμμεσων φόρων και λιγότερο στις περικοπές δημοσίων δαπανών, με εξαίρεση τις περικοπές μισθών και συντάξεων. Όμως, ο εκτροχιασμός της ύφεσης δημιούργησε νέα δημοσιονομικά κενά, αφού στέρησε πολύτιμα έσοδα από τον κρατικό προϋπολογισμό καθώς τα μέτρα δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα λόγω και της κάθετης πτώσης στην κατανάλωση, αλλά και από τα ασφαλιστικά ταμεία, υπό το βάρος της διογκούμενης ανεργίας και της μείωσης των αποδοχών. Παρόλα αυτά το βήμα της προσαρμογής πρακτικά δεν χαλάρωσε, ούτε εγκαίρως ούτε ουσιαστικά και κάθε χρόνο επιβάλλονταν πρόσθετα, υφεσιακού χαρακτήρα, μέτρα, που έθεσαν την οικονομία σε ένα φαύλο κύκλο.

Απουσία πίεσης για έγκαιρη μεταρρύθμιση σε δημόσιο και αγορές. Όσο σκληρή υπήρξε η στάση των δανειστών στο δημοσιονομικό σκέλος τόσο «χαλαρή» ήταν σε δύο άλλα «μέτωπα»: Την άσκηση πίεσης για μια δραστική μεταρρύθμιση, εγκαίρως, στο δημόσιο τομέα και νοικοκύρεμα των ελλειμματικών χιλιάδων φορέων που ακόμη σήμερα βρίσκονται σε λειτουργία και την πίεση για παράλληλες μεταρρυθμίσεις στις αγορές προϊόντων ώστε να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα και να μειωθούν οι τιμές.

Αδυναμία ελέγχου του δημοσίου χρέους. Θεωρητικά ο στόχος των πολιτικών που εφαρμόστηκαν ήταν η αποκατάσταση της βιωσιμότητας του χρέους. Ωστόσο ο εκτροχιασμός της ύφεσης που συμπαρέσυρε όλα τα μεγέθη αλλά κυρίως η διστακτικότητα των Ευρωπαίων να προχωρήσουν σε δραστικές κινήσεις απομείωσης του χρέους, το διατηρεί σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα, της τάξης του 175% του ΑΕΠ. Μετά μάλιστα από το PSI και την επαναγορά χρέους, δύο κινήσεις μέσω των οποίων διαγράφηκε συνολικά χρέος περίπου 110 δισ. ευρώ. Πρέπει να σημειωθεί πως το πρώτο πρόγραμμα εκτιμούσε πως το δημόσιο χρέος το 2010 θα «έκλεινε» στο 133,2%, το 2011 στο 145,2%, το 2012 στο 148,9%, το 2013 στο 149,7% και το 2014 στο 148,4% του ΑΕΠ, ενώ τελικά εξελίχθηκε πολύ δυσμενέστερα.