Το σχέδιο του Βερολίνου για «γερμανική» Ευρωζώνη

Στην πρόσοψη, στην επιφάνεια ικανοποίηση, υπεροψία και αλαζονεία. Μας ζηλεύουν όπως σε μια τάξη στο σχολείο, όλοι ζηλεύουν τον πρώτο μαθητή είχε πει ο Σόιμπλε λίγο πριν από τις εκλογές.




Δια της σιωπής και της παραλείψεως το ίδιο κενό, την ίδια απουσία στρατηγικής για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση πέραν της επιβολής λιτότητας στην Ευρωζώνη, την προσυπέγραψαν και οι Σοσιαλδημοκράτες στο Σύμφωνο Κυβερνητικής Συνεργασίας που συμφώνησαν με τους Χριστιανοδημοκράτες. Με δύο λόγια η Γερμανία λέει τι δεν θέλει: Να μην καταστεί η Ευρωζώνη Ενωση Μεταφοράς Πόρων και να μην υπάρξει κοινός δανεισμός με τη μορφή του ευρωομολόγου.

Υπάρχουν εντός της Γερμανίας προβληματισμοί για το συνολικό πλαίσιο και την πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης; Πριν από λίγες βδομάδες η Μοντ απάντησε καταφατικά στο ερώτημα με πρωτοσέλιδο κύριο άρθρο και σχετικό ρεπορτάζ προβάλλοντας το κείμενο που συνέταξαν τα μέλη ενός think tank ευρωπαϊκού προβληματισμού του Glienicker Gruppe με τίτλο προς μια Ενωση του Ευρώ.
Το σχέδιο του Βερολίνου για «γερμανική» Ευρωζώνη

Θεμελιώδης αντίφαση
Το κείμενο ξεκινά με μια θεμελιώδη αντίφαση: Δέχεται ως δεδομένη τη δημοσιονομική λιτότητα και την απόρριψη της μεταφοράς πόρων και του κοινού δανεισμού στην Ευρωζώνη, και στη συνέχεια κατεδαφίζει ανελέητα τη θριαμβευτική ρητορική της κυβέρνησης Μέρκελ, για να διαπιστώσει ότι οι κίνδυνοι δεν είναι πίσω μας αλλά μπροστά μας. Τα μέτρα που προτείνονται δεν είναι ούτε στροφή, ούτε πολύ περισσότερο ρήξη με την μέχρι τώρα διαχείριση της Κρίσης στην Ευρωζώνη, αλλά συνταγή αποφυγής ατυχημάτων για τη Γερμανία και οδικός χάρτης διαχειρίσιμης προσαρμογής των χωρών-μελών της Ευρωζώνης στη γερμανική συνταγή διαχείρισης.
Η Ιταλία και η Ισπανία δεν μπορούν να προχωρήσουν πέραν περιορισμένων μεταρρυθμίσεων, οι οποίες και κοινωνική δυσαρέσκεια θα προκαλέσουν στο εσωτερικό, και δεν θα ικανοποιήσουν το Βερολίνο.
Η Ιταλία και η Ισπανία δεν μπορούν να προχωρήσουν πέραν περιορισμένων μεταρρυθμίσεων, οι οποίες και κοινωνική δυσαρέσκεια θα προκαλέσουν στο εσωτερικό, και δεν θα ικανοποιήσουν το Βερολίνο.

Η μαζική ανεργία θεωρείται αναπόφευκτη συνέπεια μιας συνταγής σκληρής δημοσιονομικής προσαρμογής που δεν αμφισβητείται. Αυτό που προτείνεται είναι μια σημαντική ευρωπαϊκή βοήθεια προς τις χώρες- μέλη, ώστε να υπάρχει επάρκεια πόρων για τα επιδόματα ανεργίας, αλλά και μέτρα που θα διευκολύνουν τη μετακίνηση του πλεονάζοντος εργατικού δυναμικού του Νότου προς τον Βορρά.

Η μη διάσωση
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη διασφάλιση της αρχής της μη διάσωσης, η οποία δεν είναι ρεαλιστική παρά μόνο υπό την προϋπόθεση ότι οι δανειολήπτες έχουν απέναντί τους πιστωτές του ιδιωτικού τομέα που μπορούν να απορροφήσουν τις απώλειες. Στην ανάγκη αυτή, θα πρέπει να προσαρμοσθεί και το τραπεζικό σύστημα της Ευρωζώνης.

Με άλλα λόγια, αυτό που ομολογείται ευθέως είναι ότι το «κούρεμα» του ελληνικού χρέους -συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα- δεν ήταν μια εξαίρεση αλλά ο μοναδικός με τα σημερινά δεδομένα δρόμος εξυγίανσης όλων των υπερφορτωμένων με χρέη χωρών της Ευρωζώνης.

Η υπεράσπιση του κοινού νομίσματος σε ένα ασταθές και απρόβλεπτο διεθνές περιβάλλον χρειάζεται κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική. Προϋποθέσεις για ένα παρόμοιο βήμα σύμφωνα με το κείμενο είναι μια κοινή μόνιμη έδρα για την Ευρωζώνη στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ συν την ενοποίηση των ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων των χωρών-μελών.

Μια πρόταση καθόλου αθώα, καθώς η υλοποίησή της θα οδηγούσε στη στέρηση για τη Γαλλία του τελευταίου συγκριτικού της πλεονεκτήματος απέναντι στη Γερμανία, στους ινδοευρωπαϊκούς συσχετισμούς, της δυνατότητας του Βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας και της επιχειρησιακής ικανότητας ετοιμότητας για υπερπόντιες επεμβάσεις.

Εθνική κυριαρχία;
Ας έλθουμε τώρα στην καρδιά του προβλήματος, στον έλεγχο και τη νομιμοποίηση της περαιτέρω συρρίκνωσης της εθνικής κυριαρχίας μέσω της Οικονομικής Διακυβέρνησης, στο πλαίσιο της οποίας δεν θα ελέγχονται απλά και μόνο οι εθνικοί προϋπολογισμοί όταν θα υποβάλλονται, αλλά θα υπάρχει και συνεχής έλεγχος της υλοποίησής τους.

Αυτό που προτείνεται είναι η Βουλή του Ευρώ με τα μέλη του Glienicker Gruppe να είναι διχασμένα ως προς τη σύνθεση του σώματος: Θα αποτελείται από βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου των χωρών-μελών της Ευρωζώνης ή από βουλευτές που θα εκπροσωπούν τα εθνικά κοινοβούλια της ζώνης του κοινού νομίσματος;

Πρόκειται για ένα κείμενο που δίχως υπερβολή είναι η σκιά των άλλοτε μεγαλόπνοων γερμανικών ευρωπαϊκών φεντεραλιστικών οραμάτων. Πρόκειται για ένα κείμενο που αποτυπώνει όλες τις αντιφάσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής του Βερολίνου, που προέρχεται από ένα φόρουμ ειδημόνων που δεν υιοθετεί την αισιοδοξία εσωτερικής κατανάλωσης των Μέρκελ-Σόιμπλε.

Τετραγωνισμός του κύκλου
Η αντίφαση και η διαχείρισή της μοιάζει με πρόκληση τετραγωνισμού του κύκλου: ώως κρατά η Γερμανία την σημερινή πρωτοκαθεδρία στην Ευρωζώνη, χωρίς μη αντιστρέψιμες δεσμεύσεις, και χωρίς ατύχημα στον Νότο -κυρίως σε Ισπανία, Γαλλία και Ιταλία- που θα οδηγούσαν σε ένα συνολικό ανεξέλεγκτο ντόμινο;

Το ερώτημα που τίθεται αν τα παραπάνω θα μετουσιωθούν άμεσα σε συγκεκριμένη πρόταση του Βερολίνου πριν από τις ευρωεκλογές ή αν η νέα κυβέρνηση Μεγάλου Συνασπισμού Χριστιανοδημοκρατών-Σοσιαλδημοκρατών θα προτιμήσει να συνεχίσει την πολιτική της Εικονικής Πραγματικότητας, που θέλει την Ιρλανδία και την Ισπανία να έχουν εξέλθει από την κρίση και ταυτόχρονα αποφεύγει κάθε συζήτηση για τις μη διαχειρίσιμες περιπτώσεις της Ιταλίας και της Γαλλίας.

Το μόνο που μπορεί να συνετίσει την πολιτική ελίτ στο Βερολίνο είναι η απουσία εναλλακτικών της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης επιλογών: Οι ρυθμοί ανάπτυξης στις χώρες της Ομάδας BRICS συρρικνώνονται και ταυτόχρονα με κύριο σημείο αναφοράς την Ουκρανία επιδεινώνεται η Ειδική Σχέση Ρωσίας-Γερμανίας. Στην παραπάνω δυναμική η διαρκής λιτότητα στον Νότο αργά ή γρήγορα θα πλήξει τις γερμανικές εξαγωγές.

ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ
«Κλειδί» η Γαλλία

Παρόλο που έχει συμπιεσθεί σε οριακό σημείο η Γαλλία έχει περάσει από την κατοχύρωση του ρόλου του ήσσονος εταίρου της Γερμανίας σε μια αμηχανία, με τη γερμανική πλευρά να δυσκολεύεται να κρατήσει ακόμη και τα προσχήματα ισοτιμίας απέναντι στο Παρίσι.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στο κείμενο του Glienicker Gruppe διατυπώνονται απόψεις για την κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική που είναι εξ ορισμού απαράδεκτες για τη γαλλική πλευρά.

Είναι εξίσου χαρακτηριστικό ότι την ώρα που το Βερολίνο συμπαρασύρει το σύνολο της Ε.Ε. σε μια αντιπαράθεση για τη Μόσχα, για τον έλεγχο της Ουκρανίας, την ίδια στιγμή αρνείται κάθε είδους στήριξη στην παρέμβαση της Γαλλίας στην Κεντρική Αφρική, σε ένα μέτωπο από το οποίο εξαρτάται η σταθερότητα της Βόρειας Αφρικής και κατά συνέπεια της Μεσογείου και της Νότιας Ευρώπης.

Με άλλα λόγια, η Γαλλία αντιμετωπίζεται πλέον από τη Γερμανία όπως η Ισπανία και η Ιταλία στον Νότο και η Πολωνία στην Ανατολή.

Αν στα παραπάνω προσθέσουμε τους κοινωνικούς και πολιτικούς κλυδωνισμούς που θα προκύψουν στη Γαλλία μετά τις ευρωεκλογές, δεν θα ήταν σε καμιά περίπτωση υπερβολή η διαπίστωση ότι η σιωπηλή συναίνεση της γαλλικής πολιτικής ελίτ για αυτόματη πρόσδεση στις επιλογές του Βερολίνου έχει αγγίξει πλέον τα όριά της.

Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ
Στο σαλόνι του Τιτανικού...

Η επικοινωνιακή αισιοδοξία του Βερολίνου παραπέμπει στο σαλόνι της πρώτης θέσης του Τιτανικού όπου η ορχήστρα συνέχιζε να παίζει, ενώ το υπερωκεάνιο είχε αρχίσει να βυθίζεται.

Ενας από τους πιο έγκυρους σχολιαστές της Κρίσης στην Ευρωζώνη, ο Wolfgang Munchau, σε σχόλιό του στο Spiegel μάς προειδοποιεί ότι «η Ευρώπη του 2014 θυμίζει σε ανησυχητικό βαθμό την Ευρώπη του 1914 στις παραμονές της έκρηξης του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν είχαν συγκεντρωθεί όλοι οι παράγοντες που οδηγούσαν σε μια καταστροφική σύγκρουση.

Οι χώρες που έχουν μια οικονομική δομή συγκρίσιμη με τη Γερμανία, γράφει, όπως, για παράδειγμα η Αυστρία και η Ολλανδία, δεν θα έχουν κανένα πρόβλημα να υποταγούν σε μια Νομισματική Ενωση, στην οποία θα κυριαρχεί η Γερμανία. Η πραγματική οικονομία, συνεχίζει, διορθώνει όλα τα πιθανά σοκ, με την προσαρμογή των τιμών των εμπορευμάτων και των μισθών. Μια παρόμοια συνταγή προσθέτει είναι αποτελεσματική για την περίπτωση της Ιταλίας;

Δεν μπορούν...
Η Ιταλία και η Ισπανία δεν μπορούν να προχωρήσουν πέραν περιορισμένων μεταρρυθμίσεων, οι οποίες και κοινωνική δυσαρέσκεια θα προκαλέσουν στο εσωτερικό, και δεν θα ικανοποιήσουν το Βερολίνο. Το καράβι της Ευρωζώνης σύμφωνα με τον Munchau μοιάζει ακυβέρνητο, ενώ πλησιάζει η ώρα που θα βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα. Το τι θα συμβεί τότε, το αγνοούμε. Χωρίς να θέλω να εκβιάσω ιστορικές συγκρούσεις καταλήγει, διαπιστώνω μια σειρά ιστορικών παραλληλισμών που παραπέμπουν στο 1913-1914».

Υπάρχει βέβαια μια θεμελιώδης διαφορά σε σχέση με το 1914. Τότε η Γερμανία του Κάιζερ Γουλιέλμου και του Καγκελαρίου Μπέτμαν Χόλβεγγ είχε μια λεπτομερή ευρωπαϊκή και παγκόσμια Ατζέντα. Σήμερα από την έναρξη της Παγκόσμιας Χρηματοπιστωτικής Κρίσης τον Σεπτέμβριο του 2008, μέχρι και σήμερα η απόλυτη προτεραιότητα του Βερολίνου μοιάζει να μην είναι άλλη από τη διασφάλιση ελευθερίας κινήσεων. Το Βερολίνο αξιοποίησε την Κρίση στον Νότο της Ευρωζώνης όχι για να προωθήσει μια συνολική πρόταση Γερμανικής Ευρώπης, αλλά για να καθυποτάξει σε επίπεδο διακρατικών συσχετισμών την Ισπανία, την Ιταλία αλλά και τη Γαλλία.

Αν υπάρχει ένα κοινό σημείο ανάμεσα στην προσέγγιση του κειμένου του Glienicker Gruppe και της ανάλυσης του Wolfgang Munchau είναι η διαπίστωση ότι ανά πάσα στιγμή ένα ατύχημα στην Ιταλία ή στη Γαλλία μπορεί να οδηγήσει σε ασύντακτη κατάρρευση του οικοδομήματος.

Τόσο το κείμενο του Glienicker Gruppe όσο και το σχόλιο του Munchau καταγράφονται σε μια στιγμή που η συγκρότηση της νέας κυβέρνησης Μεγάλου Συνασπισμού στο Βερολίνο μάς δείχνει συνολικά το όριο των κινήσεων της πολιτικής ελίτ της χώρας: Η πολιτική εθνικής περιχαράκωσης που υιοθέτησαν οι Μέρκελ και Σόιμπλε μετά το 2008 και κυρίως μετά το 2010 δεν έχει ούτε το προσωπικό τους στίγμα, ούτε καν το πολιτικό χρώμα της παράταξής τους. Οπως το καταδεικνύει η σύμπλευση των Σοσιαλδημοκρατών πρόκειται για μια ευρύτερη εθνική συναίνεση: Στο Βερολίνο φοβούνται ότι μέσα σε μια Ευρωπαϊκή Γερμανία θα χαθούν τα εθνικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, ενώ ταυτόχρονα φοβούνται και το αναπόφευκτο κόστος ακόμη και μιας Γερμανικής Ευρώπης!

Η ΤΡΙΤΗ ΘΗΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΓΚΕΛΑΡΙΑ
Η Μέρκελ σε «συμπληγάδες»

Οι ευρωεκλογές της άνοιξης είναι μια δύσκολη πρόκληση για τη Μέρκελ στις αρχές της τρίτης θητείας της στην Καγκελαρία. Από την μια μεριά θα πρέπει να διασφαλισθεί η επιβράβευση της συνεργασίας με τους Σοσιαλδημοκράτες και να αποτραπεί η μέσω χαλαρής ψήφου διόγκωση του ποσοστού της ευρωσκεπτικιστικής «Εναλλακτικής για τη Γερμανία», και από την άλλη θα πρέπει ανά πάσα στιγμή πριν και μετά τις εκλογές να αντιμετωπισθούν πολύ πιθανές κοινωνικές και πολιτικές αναταράξεις στην Ιταλία και στη Γαλλία. Ο πρόεδρος Ναπολιτάνο προειδοποίησε ότι η Ιταλία είναι στα πρόθυρα της κοινωνικής έκρηξης, ενώ στη Γαλλία οι δημοσκοπήσεις προαναγγέλλουν εκλογικό θρίαμβο της Λεπέν.

ΣΕ ΟΡΙΖΟΝΤΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ
Η γοητεία της Ανατολής

Την ώρα που η γερμανική ελίτ βλέπει τον Νότο της Ευρωζώνης σαν βαρίδι, σαν έναν δύστροπο και απροσάρμοστο στις προδιαγραφές του Βερολίνου εταίρο, η Ανατολική Ευρώπη εξακολουθεί να είναι στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος του Βερολίνου από την Πολωνία και τη Λετονία μέχρι και την Ουκρανία. Οσο και αν αυτό ακούγεται παράδοξο η Πολωνία για τη γερμανική πολιτική είναι πλέον ένας σημαντικός εταίρος στην Ε.Ε. σχεδόν ισότιμος της Γαλλίας.

Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι στο κείμενο του Glienicker Gruppe στο σημείο που γίνεται αναφορά στη Βουλή του Ευρώ, υπάρχει πρόβλεψη για τη συμμετοχή της εκτός Ευρωζώνης Πολωνίας με το καθεστώς του παρατηρητή, ενώ προβλέπεται και συμβουλευτική συμμετοχή της χώρας στις διαπραγματεύσεις για τη σύνταξη της Συνθήκης του Ευρώ.

Η Λετονία
Την Τετάρτη 1 Ιανουαρίου η Ευρωζώνη απέκτησε ένα νέο μέλος τη Λετονία, που έχει όλες τις προδιαγραφές ιδανικού εταίρου του Βερολίνου: Πρωταθλήτρια στις πιο σκληρές περικοπές, πρώτη μαθήτρια της γερμανικής λιτότητας η Βαλτική Χώρα, έχει έντονο γερμανικό παρελθόν από την εποχή της Χάνσα που έλεγχε όλο το εμπόριο και τα λιμάνια της Βαλτικής Θάλασσας, ενώ στην ενδοχώρα κυριαρχούσαν οι Τεύτονες Ιππότες και οι Γιούνκερ, οι Γερμανοί γαιοκτήμονες. Ολα τα παραπάνω στη σκιά της σκληρής αντιπαράθεσης Μόσχας-Βερολίνου για τον έλεγχο της Ουκρανίας, μια σύγκρουση που θα έχει και συνέχεια και παρενέργειες: Η διασφάλιση της Πολωνίας και των Βαλτικών Χωρών δίπλα στη Τσεχία, τη Σλοβακία και την Ουγγαρία καθιστά για το Βερολίνο τον έλεγχο της Ουκρανίας μέσω και με άλλοθι την ευρωπαϊκή προοπτική του Κιέβου προτεραιότητα: Η κεντρική και η Ανατολική Ευρώπη προβάλλουν ως μια σοβαρή εναλλακτική του Νότου της Ευρωζώνης επιλογή, για επενδύσεις και μεταφορά παραγωγικών δραστηριοτήτων.

Στην καλύτερη όμως των περιπτώσεων ο ορίζοντας για την ανάδειξη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης ως εναλλακτικής στρατηγικής επιλογής για το Βερολίνο, είναι τουλάχιστον μια δεκαετία.