ΙΣΤΟΡΙΑ Επεισοδιακές συμπτώσεις 1ης Μαΐου και Μεγαλοβδόμαδου

Δεν είναι φυσικά η πρώτη, ούτε η τελευταία φορά που η εργατική Πρωτομαγιά μετατίθεται ή επιχειρείται να μετατεθεί και να γιορταστεί ετεροχρονισμένα, λόγω ημερολογιακής σύμπτωσης με το Μεγαλοβδόμαδο είτε και το ίδιο το Πάσχα.





Ο ανορθολογικός τρόπος καθορισμού του Πάσχα με το παλιό ημερολόγιο από την Ορθόδοξη Εκκλησία έχει κι αυτή τη συνέπεια.

Το ίδιο ακριβώς πρόβλημα με το σημερινό (Μεγάλη Τετάρτη = 1 Μαΐου), είναι... προγραμματισμένο να επαναληφθεί ύστερα από μια δεκαετία (το Πάσχα του 2024 είναι πάλι στις 5 Μαΐου). Ενώ σε τρία χρόνια από σήμερα ξανά ανακύπτει παρόμοιο θέμα, αφού Πρωτομαγιά και Πάσχα συμπίπτουν.

Το ζήτημα έχει, φυσικά, την προϊστορία του. Τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα από τότε που εδραιώθηκε η εργατική Πρωτομαγιά, αλλά κι άρχισε να ισχύει το νέο ημερολόγιο, λυνόταν κατά περίπτωση.

Μετά τον πόλεμο διευθετήθηκε και νομοθετικά. Αρχικώς η Πρωτομαγιά θεωρήθηκε «εξαιρέσιμη» κι αργότερα δόθηκε η δυνατότητα στον υπουργό Εργασίας να καθορίζει ο ίδιος με απόφασή του, πότε θ΄ ανακηρυσσόταν ως υποχρεωτική αργία. Όπως γίνεται και τώρα με τη μεταφορά της πρωτομαγιάτικης αργίας της Μ. Τετάρτης κατά την Τρίτη μετά το Πάσχα. Η μετάθεση και ο ετεροχρονισμός, λόγω σύμπτωσης με τη Μεγάλη Βδομάδα, δεν ήταν μόνο και πάντα ένα «τεχνικό ζήτημα». Σχετιζόταν και σχετίζεται με την πολιτική και οικονομική κατάσταση στη χώρα, τη θέση και τις δυνατότητες κατά καιρούς της εργατικής τάξης και του συνδικαλιστικού κινήματος. Αλλά και με άλλες συγκυρίες. Συχνά ήταν βαρόμετρο, κατά κάποιο τρόπο, της ελληνικής δημοκρατίας.

Σε δυο περιπτώσεις την περίοδο του Μεσοπολέμου η εργατική Πρωτομαγιά συνέπιπτε με τη Μεγάλη Βδομάδα. Ετσι, τόσο το 1926, όσο και το 1929 εορτάστηκε «εξ αναβολής». Τρία χρόνια αργότερα (1932) το Πάσχα ήταν την 1η Μαΐου. Επιχειρήθηκε, μάλιστα, να εορταστεί την ίδια μέρα, παρά την κυβερνητική απαγόρευση.

Η πρώτη μετάθεση
Το 1926 η Πρωτομαγιά ήταν το Μεγάλο Σάββατο. Η χώρα βίωνε τη δικτατορία του Πάγκαλου. Από τις αρχές του χρόνου έχει καταλυθεί κάθε έννοια δικαίου. Η συντηρητική διοίκηση της ΓΣΕΕ, που έχει αναλάβει λίγες μέρες νωρίτερα, εκτοπίζοντας τη φιλοσοσιαλιστική, μετέθεσε το εορτασμό για την Τρίτη 4 Μαΐου. Τελικά, στον Αγιο Ιωάννη Ρέντη, όπου επιτρέπεται η συγκέντρωση, πραγματοποιείται μεγάλη συγκέντρωση (πηγές κάνουν λόγο για 10.000 διαδηλωτές), όπου συμμετέχουν εργαζόμενοι και συνδικαλιστές της Αθήνας και του Πειραιά όλων των αποχρώσεων (επαναστάτες, ρεφορμιστές, συντηρητικοί). Κυριαρχούν οι «κόκκινοι», οι οποίοι αποδοκιμάζουν τους ομιλητές των άλλων παρατάξεων, δημιουργούνται επεισόδια και επεμβαίνει η χωροφυλακή, προκειμένου να διαλύσει τη συγκέντρωση. Παρά την επέμβαση και τις συλλήψεις η συγκέντρωση συνεχίζεται και κλείνει με ζητωκραυγές υπέρ του ενιαίου μετώπου εργατών, αγροτών και προσφύγων. «Οι εργάται διεσκορπίσθησαν κατόπιν εις τα πέριξ, ένθα και παρέμεινον διασκεδάζοντες μέχρι της εσπέρας...».

Ο «θορυβώδης εορτασμός» κατά την εφημερίδα «Εμπρός» τελειώνει με την ομόφωνη έγκριση ψηφίσματος (μέτρα για την ανεργία, εφαρμογή οχτάωρου, αυξήσεις, αποκατάσταση ομαλού πολιτικού βίου κ.λπ.). Η δικτατορία, που θέλει να εμφανίζεται ότι δήθεν πασχίζει για τον λαό, δεν απαγορεύει την ετεροχρονισμένη συγκέντρωση ούτε στη Θεσσαλονίκη.

Όπως σήμερα
Οπως φέτος έτσι και το 1929 η εργατική Πρωτομαγιά συμπίπτει με τη Μ. Τετάρτη. Η χώρα διανύει «τη χρυσή τετραετία» του Ελ. Βενιζέλου. «Τσίγκινη», όμως, είναι για τα δημοκρατικά δικαιώματα των πολιτών. Ο κομμουνισμός ανακηρύσσεται «σ΄ εσωτερικό εχθρό». Εκτός από την επίσημη συντηρητική ΓΣΕΕ υπάρχει και λειτουργεί η ενωτική ΓΣΕΕ των κομμουνιστών. Η πρώτη «κρατικοποιημένη», όπως καταγγέλλεται, εορτάζει «εις τας εξοχάς» τη δεύτερη μέρα του Πάσχα. Η άλλη ζητά άδεια για την πραγματοποίηση συγκέντρωσης την Τετάρτη 12 Μαΐου στην πλατεία Κάνιγγος. Οι αρχές επιτρέπουν το εορτασμό μόνο στην στην Αγία Παρασκευή-μακριά από το Κέντρο.

Ο αγωνιστικός γιορτασμός επιχειρείται να πραγματοποιηθεί στην Κάνιγγος, αλλά η αστυνομία διαλύει όσους συγκεντρώνονται και συλλαμβάνει πολλές δεκάδες. Το ίδιο γίνεται και όπου αλλού επιχειρούνται «παράνομες» πορείες και συγκεντρώσεις. Οι διαδηλωτές στην Αθήνα καταφέρνουν να συγκεντρωθούν μετά πολλών εμποδίων στην πλατεία Κουμουνδούρου. Κατά το φιλοκυβερνητικό «Εμπρός» η αστυνομία «σπεύσασα επί τόπου εκάλεσεν τους κομμουνιστάς να διαλυθούν, ούτοι όμως εις απάντησιν ήρχισαν να λιθοβολούν τους αστυνομικούς, οίτινες ηναγκάσθησαν να μεταχειρισθούν βίαν δια να διαλύσουν τους συγκεντρωθέντας, εκ των οποίων συνέλαβον 38, εξ ων 6 οπλοφορούντας...».

Σύμφωνα με τα σενάρια της αστυνομίας οι κομμουνιστές ετοίμαζαν επανάσταση. Οπως οι προλετάριοι στη Γερμανία το 1919!

Παρά την αστυνομοκρατία, όμως, συγκεντρώσεις έγιναν στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη, το Βόλο και την Πάτρα. Η πιο επεισοδιακή ήταν στην Καβάλα, όπου έγιναν επανειλημμένες επελάσεις του ιππικού εναντίον των διαδηλωτών...

Επιβλήθηκε de facto πρώτα ως αργία και μετά ως απεργία

«Ποτέ το Μάη Πάσχα» λέγανε οι παλιότεροι. Ο κανόνας ανατράπηκε με την εφαρμογή του νέου ημερολογίου (1923). Μέχρι τότε δεν υπήρχε ζήτημα σύμπτωσης Πάσχα και Πρωτομαγιάς. Οι δυο γιορτές ακολουθούσαν τις δικές τους ασύμπτωτες διαδρομές.

Άρχισαν να συμπλέκονται με την καθιέρωση του νέου ημερολογίου, καθώς ο ορισμός του Πάσχα, που εξακολουθούσε και εξακολουθεί να γίνεται με το παλιό ημερολόγιο, εκτεινόταν πια μεταξύ 4ης Απριλίου και 8ης Μαΐου.

Είχε έρθει η ώρα ο παλιός κανόνας να διατυπωθεί διαφορετικά: «Ποτέ τον Μάρτη Πάσχα».

Η μετάθεση δεν θα προκαλούσε κάποιο πρόβλημα, όσο η Πρωτομαγιά, ως «γιορτή των λουλουδιών» και της εξοχής, δεν ήταν κάποια επίσημη αργία. Αν και «de facto» από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, μετατρεπόταν σε αργία, όπως προκύπτει από διάφορες πηγές.

Τι είναι η Πρωτομαγιά, αναρωτιούνται σχολιογράφοι της δεκαετίας του 1910, και κλείνουν όλες σχεδόν οι δημόσιες υπηρεσίες; Είναι θρησκευτική, είναι εθνική γιορτή; Όχι! Τότε γιατί δεν λειτουργούν τα υπουργεία, οι υπηρεσίες, ακόμη και το Χρηματιστήριο;

Η εξήγηση που δινόταν, ήταν πως ο «κόσμος χρειάζεται ψυχαγωγία» και άτυπα έχει επιβληθεί άλλη μια αργία.

Προβλήματα, όμως, αρχίζουν να προκαλούνται με την εργατική Πρωτομαγιά. Τόσο από τότε, που άρχισε να κατοχυρώνεται στην πράξη ως μέρα απεργίας των εργατών (στην ιδρυτική διακήρυξη της ΓΣΣΕ από το 1918), όσο και με την επίσημη ανακήρυξή της σε αργία (δεκαετία 1930 και κατοπινές εποχές).

Μοναδικό προηγούμενο στην Ελλάδα της χρεοκοπίας

Στο μεσοπολεμικό χρονικό των συμπτώσεων Πρωτομαγιάς και Μεγαλοβδόμαδου κορυφαία θέση κατέχει το 1932. Η χρονιά δεν είναι μόνο ιστορική για τη χρεοκοπία, αλλά και μοναδική από την άποψη που ενδιαφέρει εδώ. Αν και συνέπεσε με το Πάσχα, δεν μετατέθηκαν οι εργατικές διαδηλώσεις. Απαγορεύτηκαν μεν από την κυβέρνηση Βενιζέλου, αλλά επιχειρήθηκε να πραγματοποιηθούν από την ενωτική ΓΣΣΕ (κομμουνιστική) μετά πολλών περιπετειών και κρατικής βίας.

Τη Μεγάλη Βδομάδα εξαπολύεται κύμα διώξεων και συλλήψεων κατά των «κόκκινων». Την Κυριακή του Πάσχα η Ομόνοια και η γύρω περιοχή πλημμύρισαν από ένοπλες αστυνομικές μονάδες, που προχωρούσαν σε μαζικές συλλήψεις και κακοποιήσεις. Οι ίδιες σκηνές στις πλατείες Κοραή, Ωρολογίου και στον ηλεκτρικό σταθμό του Πειραιά (150 συλληφθέντες μερικοί από τους οποίους δεν αφέθηκαν ελεύθεροι όπως οι άλλοι, αλλά εξορίστηκαν στη Γαύδο). Παρόμοιες συνθήκες επικρατούν και σ΄ άλλες περιοχές και πόλεις.

Φυσικά, στις συνθήκες αυτές δεν ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθούν πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις. Κάνοντας τον απολογισμό εκείνης της Πρωτομαγιάς ο σοσιαλιστής Π. Πουλιόπουλος, παρατηρούσε εύστοχα και ουσιαστικά: «Η αστική δημοκρατία στην Ελλάδα μοιάζει με ένα πρόωρα γερασμένο άνδρα, που έζησε λίγο και πεθαίνει γρήγορα, δίχως να δώσει στο προλεταριάτο ούτε καν τις δημοκρατικές ελευθερίες που γνώρισαν οι Ευρωπαίοι εργάτες...».