ΤΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ, ΟΙ ΜΕΤΑ... PSI ΠΡΟΦΗΤΕΣ

Κοντόφθαλμες πολιτικές, κυρίως από το γαλλογερμανικό άξονα, απειρία διαχείρισης κρίσεων στην «Ενωμένη» Ευρώπη, ποικίλα τραπεζικά συμφέροντα -ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού- μοιραίες αδυναμίες στο εγχώριο πολιτικό σύστημα, που διογκώθηκαν από το σοκ της κατάρρευσης της οικονομίας, και καθυστερημένα αντανακλαστικά των πολιτικών έναντι των αγορών, συνθέτουν το παρασκήνιο της πρώτης απόπειρας αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους.




Μία κίνηση, που στέφθηκε τεχνικά με επιτυχία αποτελώντας μάλιστα παγκόσμιο προηγούμενο, στην πράξη όμως απέτυχε -όπως, άλλωστε, μαρτυρούν και οι τελευταίες προβολές για το ελληνικό χρέος που το δείχνουν να απέχει μακράν από τα επίπεδα βιωσιμότητας: Μετά το PSI και την επιβολή σκληρής λιτότητας με μέτρα 49 δισ. ευρώ τα τελευταία χρόνια, αναμένεται να εκτιναχθεί στο 180% του ΑΕΠ το 2013 δυναμιτίζοντας κάθε προσπάθεια σταθεροποίησης της οικονομίας.

Εκ των υστέρων είναι πολύ εύκολο να κάνει κάποιος το σωστό σχεδιασμό, λέει χαρακτηριστικά στέλεχος της ελληνικής πολιτικής σκηνής που είχε ενεργό εμπλοκή στη διαδικασία του PSI αναφερόμενος στο εάν έπρεπε η αναδιάρθρωση να είχε προωθηθεί ταχύτερα.

«Πώς νομίζετε ότι θα αντιδρούσαν οι αγορές, και οι καταθέτες, ίσως όχι μόνο στην Ελλάδα, εάν ξαφνικά προέκυπτε στις αρχές του 2010, στις οθόνες μεγάλων πρακτορείων η είδηση ότι η Ελλάδα απειλεί με αναδιάρθρωση του χρέους της;» λέει χαρακτηριστικά η ίδια πηγή, υποστηρίζοντας πως εκείνη την εποχή μια ανοικτή συζήτηση περί «κουρέματος» χώρας της Ευρωζώνης ήταν εντελώς ανώριμη.

«Τα... τανκς θα είχαν βρεθεί έξω από τις τράπεζες» λέει ενδεικτικά η ίδια πηγή αποτυπώνοντας την κυρίαρχη άποψη που επικρατούσε εκείνη την περίοδο για τον αντίκτυπο μιας τέτοιας κίνησης στις καταθέσεις.

Στον απόηχο της δημοσίευσης του βιβλίου του Π. Ρουμελιώτη, εκπροσώπου της Ελλάδας στο ΔΝΤ την κρίσιμη περίοδο από το Μάρτιο του 2010 έως τον Δεκέμβριο του 2011, ο οποίος υποστηρίζει ότι η τότε ηγεσία του ΔΝΤ εκτιμούσε πως η αναδιάρθρωση του χρέους έπρεπε να είχε γίνει νωρίτερα, αναζωπυρώθηκε το ντιμπέιτ για το εάν η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους άργησε και όταν τελικά έγινε ήταν ανεπαρκής. Με τα σημερινά δεδομένα και ενώ έχει μεσολαβήσει μια άνευ προηγουμένου δημοσιονομική προσαρμογή στην Ελλάδα, που εξώθησε την οικονομία τελικά σε ένα φαύλο κύκλο ύφεσης, ελλειμμάτων και τελικά αδυναμίας διαχείρισης του χρέους, η άποψη αυτή κερδίζει έδαφος.

Επιχειρώντας ωστόσο μια «ακτινογραφία» των πολιτικών ισορροπιών που επικρατούσαν στο διάστημα πριν αποφασιστεί το PSI, η εικόνα είναι αρκετά σύνθετη για να εξαχθούν εύκολα συμπεράσματα.

1 Η αναδιάρθρωση δεν «υπήρχε» πριν από το πρώτο Μνημόνιο

Πριν από το πρώτο Μνημόνιο, η προοπτική μιας αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους διακινούνταν παρασκηνιακά μόνο. Επισήμως ουδείς, έστω και εάν θεωρούσε κάτι τέτοιο απαραίτητο για να ορθοποδήσει η χώρα, δεν τολμούσε να το θέσει επισήμως.

Η ΕΚΤ το απέρριπτε με σθένος, θέση μάλιστα την οποία διατήρησε μέχρι την τελευταία στιγμή, ο γαλλογερμανικός άξονας είχε «μουδιάσει» μπροστά στην ελληνική κρίση και στην προοπτική να πρέπει να δοθούν πακέτα στήριξης στη χώρα αδυνατώντας τελικά να προλάβει τις εξελίξεις, το ΔΝΤ ακόμη και εάν θεωρούσε απαραίτητο κάτι τέτοιο αφενός δεν επέμεινε, αφετέρου δεν κατάφερε να περάσει τη θέση του. Πολλοί δε λένε πως αιτία για τη σκληρή στάση των Ευρωπαίων ήταν ότι προσπαθούσαν να αγοράσουν χρόνο για να «ξεφορτωθούν» οι δικές τους τράπεζες ελληνικό χρέος, ενόψει μιας πιθανής αναδιάρθρωσης. Ένα επιχείρημα που προφανώς στέκει, ωστόσο όπως υποστηρίζουν έμπειροι τεχνοκράτες της αγοράς ομολόγων δεν θα έπρεπε να ήταν αρκετό για να διαμορφώσει τη στάση της ηγεσίας της Ε.Ε., εάν ήταν ικανή, όπως όφειλε, στη φάση εκείνη να υποψιαστεί τις συνέπειες των όσων έκανε και όσων δεν έκανε.

Ούτε όμως και η ελληνική κυβέρνηση, επέλεξε να «κυνηγήσει» μια τέτοια προοπτική κρίνοντας πως οι ισορροπίες τότε, στο «κλαμπ» της Ευρωζώνης στο οποίο ανήκε, δεν το επέτρεπαν. Ισορροπίες που κρίθηκε τελικά πως ήταν πολύ ριψοκίνδυνο να διαταραχθούν καθώς υπήρχαν επείγουσες ταμειακές ανάγκες ενώ κυριαρχούσε μια αίσθηση, εντός Ε.Ε., πως η κατάσταση μπορούσε να ελεγχθεί.

2 Παρασκηνιακές προσεγγίσεις

Μεγάλες ξένες τράπεζες, μεταξύ των οποίων και η Lazard -σύμβουλος στη συνέχεια για το PSI- φέρονται να είχαν προσεγγίσει την ελληνική κυβέρνηση, πριν από το πρώτο Μνημόνιο, θέτοντας κομψά το θέμα της ανάγκης μιας «αναδιάταξης» του ελληνικού χρέους. Η διάρθρωση του χρέους τότε, συγκέντρωνε υπέρογκες λήξεις στο διάστημα 2013 - 2014, τα επιτόκια ήταν ήδη σχεδόν σε απαγορευτικά επίπεδα, η ανησυχία γύρω από την ελληνική οικονομία είχε αρχίσει να παίρνει σοβαρότατες διαστάσεις. «Ήταν μια συζήτηση που μοιραία άνοιγε εξαιτίας των αριθμών και των συνθηκών χρηματοδότησης της χώρας από τις αγορές» εκτιμά τραπεζικό στέλεχος.

Ωστόσο, ουδείς εκ των υποστηρικτών της, εντός της Ε.Ε., εντός της Ελλάδας ή εντός του ΔΝΤ δεν μπορούσε στη χρονική εκείνη συγκυρία να τη θέσει ανοικτά και επισήμως, καθώς οι συνθήκες δεν ήταν ώριμες και εκ των πραγμάτων εξαντλούνταν σε παρασκηνιακές συζητήσεις.

Είναι χαρακτηριστική η μαρτυρία στελέχους που συμμετείχε σε Road Show στο Λονδίνο το Σεπτέμβριο του 2010 όπου μέλη της ελληνικής κυβέρνησης παρουσία στελεχών της τρόικας επιχειρούσαν να «προωθήσουν» την εικόνα σταθεροποίησης της ελληνικής οικονομίας σε ξένους επενδυτές, μετά το πρώτο Μνημόνιο. «Άκουγαν και μετά μας έδειχναν τις προβολές των ομολογιακών λήξεων». «Είναι δυνατόν να μην ξέρουμε να διαβάζουμε νούμερα» φέρεται να απαντούσε μέλος της τρόικας, «κλείνοντας το μάτι» στην προοπτική μιας πιο ριζικής λύσης για το ελληνικό χρέος, την οποία ωστόσο, κανείς δεν συζητούσε ευθέως σε ανοικτό κύκλο.

3 Η Ντοβίλ, η ΕΚΤ και οι αγορές

Μεγάλος πολέμιος της συμμετοχής του PSI ήταν ο τότε επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζ. Κ. Τρισέ, ο οποίος μάλιστα παρέμεινε πιστός στις θέσεις του μέχρι την τελευταία στιγμή. Όπως εκτιμούν παρατηρητές των γεγονότων εκείνης της εποχής, πρακτικά σύρθηκε να συναινέσει στα όσα είχαν αποφασίσει οι Γερμανοί, που προέκριναν τελικά με μεγάλη καθυστέρηση το PSI, καθώς οι ανάγκες στήριξης της Ελλάδας διευρύνονταν και ήθελαν να περιορίσουν τα κεφάλαια που θα αναγκάζονταν τελικά να πληρώσουν οι ίδιοι, επιμερίζοντας το κόστος στους ιδιώτες.

Είναι χαρακτηριστικό το σχόλιο πηγής που παρακολουθούσε εκ των έσω τις διαδικασίες εκείνης της εποχής για τον τρόπο που μεθοδεύθηκε το περίφημο Σύμφωνο της Ντοβίλ, μεταξύ Μέρκελ - Σαρκοζί με το οποίο, το Φθινόπωρο του 2010, έσπασε τυπικά το «ταμπού» της συμμετοχής των ιδιωτών στην κάλυψη του κόστους σωτηρίας των υπερχρεωμένων χωρών. Όπως υποστηρίζει ο ίδιος οι δύο ηγέτες δεν είχαν καν ενημερώσει τον κύκλο των επιτελείων τους για τις αποφάσεις τους και ορισμένοι εκ των συμβούλων τους όταν αποκαλύφθηκε τελικά τι ακριβώς είχε συμφωνηθεί «έμειναν με το στόμα ανοικτό». «Αυτά τα πράγματα δεν τα προαναγγέλλεις» λέει η ίδια πηγή γιατί οι αγορές αντιδρούν βίαια και... ξεφορτώνουν ομόλογα αποσταθεροποιώντας την κατάσταση. Σύμφωνα δε με δημοσίευμα της Wall Street Journal εκείνη την εποχή ο Τρισέ όταν έμαθε για τη συγκεκριμένη κίνηση έγινε έξαλλος φωνάζοντας «θα καταστρέψετε το ευρώ»...

Οι εξελίξεις από εκεί και ύστερα πήραν το δρόμο τους για το ελληνικό PSI το οποίο τελικά προκρίθηκε το Καλοκαίρι του 2011, «μετασχηματίστηκε» λίγους μήνες μετά και κατέληξε να υλοποιηθεί τον Μάρτιο του 2012, με γενναίες απώλειες για τους ιδιώτες, δύο χρόνια μετά την επίσημη έναρξη των διαπραγματεύσεων για το πρώτο Μνημόνιο. Υποστηρικτές της στρατηγικής που ακολούθησε η κυβέρνηση Παπανδρέου λένε πως όταν ξεκινούσες με ένα πρωτογενές έλλειμμα της τάξης των 24 δισ. ευρώ, οποιαδήποτε προσπάθεια σταθεροποίησης του ελληνικού χρέους ήταν εξαιρετικά δύσκολη.

Στον αντίποδα είναι η άποψη, πως εάν τελικά είχαμε καταλήξει τότε σε μια λύση ? πακέτο, με επώδυνα μεν μέτρα για το μηδενισμό των ελλειμμάτων, με λιγότερο «τιμωρητικά» όμως επιτόκια στα νέα δάνεια και με μια έγκαιρη αναδιάρθρωση του χρέους, έστω ήπιας μορφής η οποία θα έφερε αυξημένες εγγυήσεις και τη στήριξη των πλουσίων της Ε.Ε., ίσως η κρίση να μην είχε λάβει τέτοιες διαστάσεις. Όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά τελικά σε όλο τον Ευρωπαϊκό Νότο καθώς ο χρόνος που χρειάστηκε η ηγεσία της Ε.Ε. να μάθει διαχείριση κρίσεων «στου κασίδη το κεφάλι» ίσως τελικά αποδειχθεί μοιραίος.