Το Αντιλεξικό της Κρίσης

Στην Ελλάδα της κρίσης μια νέα ορολογία έχει αναδειχθεί προκειμένου να περιγραφεί και να εξηγηθεί η νέα οικονομική τάξη πραγμάτων στη χώρα. Ωστόσο, αναμφισβήτητα ευγενείς όροι, όπως «ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας» ή «δημοσιονομική εξυγίανση», στο όνομα των οποίων ανατρέπεται δραματικά η ζωή των Ελλήνων, εμπεριέχουν κι ένα «σκοτεινό» περιεχόμενο.




1 Ευρωπαϊκό Κοινό Νόμισμα
Το Αντιλεξικό της Κρίσης
Όσοι επιμένουν ακόμα ότι ο όρος δεν είναι παραπλανητικός, δεν έχουν παρά να ρωτήσουν τους καταθέτες στην Κύπρο. Μια Παρασκευή νόμιζαν ότι είχαν κάμποσες χιλιάδες από αυτά τα... κοινά νομίσματα κι όταν ήρθε η Δευτέρα με έμαθαν ότι η αξία τους ήταν κατά 40% χαμηλότερη από εκείνη των ευρώ που είχαν οι υπόλοιποι πολίτες της Ευρωζώνης. Ακόμα κι όσοι δεν είδαν τις καταθέσεις τους να «κουρεύονται» διότι ήταν κάτω των 100.000 ευρώ, εκείνο το 10ήμερο που δεν είχαν πρόσβαση στα χρήματά τους, εμπέδωσαν ότι το ευρώ δεν είναι ενιαίο αλλά... διχασμένο: υπάρχει το «καλό» ευρώ, που είναι κατατεθειμένο σε «καλές» τράπεζες, και το «κακό» που είναι στις «κακές». Αυτό είναι ένα μάθημα που οι Ευρωπαίοι πολύ δύσκολα θα... ξεμάθουν.

2 Οικονομία της (αν)ελεύθερης αγοράς
Το Αντιλεξικό της Κρίσης
Τη μέρα που χρειάστηκε να διασωθεί η πρώτη τράπεζα στην Ευρώπη διαλύθηκε και η τελευταία ψευδαίσθηση γύρω από την οικοδόμηση μιας οικονομίας ελεύθερης αγοράς. Πόσο μάλλον όταν τελεί υπό διάσωση (φανερή ή όχι) σχεδόν το σύνολο των ευρωπαϊκών τραπεζών. Στην ελεύθερη αγορά όταν αποτυγχάνει μια επιχείρηση, χρεοκοπεί, εκκαθαρίζεται και παίρνει τη θέση της ένας υγιέστερος ανταγωνιστής. Αυτό όμως δεν συνέβη επ' ουδενί με τις τράπεζες στην Ευρώπη. Οι τελευταίες όταν ξέσπασε η κρίση, το 2008, βρέθηκαν σχεδόν όλες τόσο υπερχρεωμένες ώστε να θεωρούνται επί της ουσίας πτωχευμένες. Ανεξάρτητα από το αν ήταν σωστό ή λάθος, το γεγονός παραμένει πως οι τράπεζες ΔΕΝ αφέθηκαν στην τύχη τους αλλά διασώθηκαν με χρήμα των φορολογούμενων. Το ίδιο ίσχυσε και στην Κύπρο. Απλά εκεί οι τράπεζες διασώθηκαν με αυστηρότερους όρους, ανάλογα με τα συμφέροντα όσων ελέγχουν την «ελεύθερη» αγορά στην Ε.Ε.

3 Υπερχρεωμένες χώρες
Στην κοινή γνώμη έχει επικρατήσει ότι οι εντός ευρώ υπερχρεωμένες χώρες είναι όσες έχουν Μνημόνια -Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Κύπρος- καθώς κι εκείνες που θα έπρεπε να έχουν αλλά δεν το ομολογούμε «γιατί δεν θα μείνει κολυμπυθρόξυλο» (Ισπανία, Ιταλία). Με ποιο κριτήριο; Το πιο επίσημο είναι η Συνθήκη του Μάαστριχτ. Αυτή ορίζει ρητά πως καμία χώρα-μέλος δεν μπορεί να έχει δημόσιο χρέος μεγαλύτερο από το 60% του ΑΕΠ: Υπό αυτό το πρίσμα, δίπλα στις προαναφερθείσες υπερχρεωμένες χώρες φιγουράρουν το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Γαλλία αλλά και η Γερμανία! Το ΔΝΤ, για να βάλει πλάτη σε Ελλάδα και Ιταλία, όρισε ως βιώσιμο ένα χρέος έως και 120% του ΑΕΠ. Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, δηλαδή η κεντρική τράπεζα όλων των κεντρικών τραπεζών κατεβάζει τον πήχη στο 90%, καθιστώντας μη βιώσιμο το χρέος της συντριπτικής πλειοψηφίας των χωρών της Ευρωζώνης. Μάλιστα, η ΤΔΔ προτάσσει το συνολικό χρέος (δημόσιο, επιχειρήσεων και νοικοκυριών) μιας χώρας. Βάσει των στοιχείων της η Ελλάδα εμφανίζει το τρίτο μικρότερο συνολικό χρέος επί 18 οικονομιών της Δύσης, αφήνοντας πίσω Γαλλία, Γερμανία και Ολλανδία!

4 Δημοσιονομική Ενωση της Ευρώπης
Μέχρι σήμερα η Οικονομική και Νομισματική Ένωση της Ευρώπης ισχύει μόνο ως προς το νομισματικό της σκέλος. Υπάρχει ένα κοινό νόμισμα που ελέγχεται από μια κοινή κεντρική τράπεζα. Όταν το 2012 απειλήθηκε η συνοχή του ευρώ, οι ηγέτες της Ευρώπης αποφάσισαν να «τρέξουν» και τον πυλώνα της οικονομικής ένωσης. Στόχος ήταν η εναρμόνιση της δημοσιονομικής πολιτικής όλων των χωρών-μελών για να βγουν από την κρίση. Στην πράξη, αποδείχθηκε ένα πανευρωπαϊκό σύμφωνο λιτότητας καθ' υπαγόρευση του Βερολίνου. Σε μια φυσιολογική δημοσιονομική ένωση, όπως οι ΗΠΑ, όταν προκύπτει πρόβλημα -π.χ. έλλειμμα, χρέος ή τραπεζική κρίση- μεταφέρονται κεφάλαια/πλεονάσματα από το ένα μέλος στο άλλο και εν γένει το κόστος μοιράζεται σε όλη την ένωση. Παράδειγμα τέτοιας ένωσης αποτελεί και το Ηνωμένο Βασίλειο: αν μια τράπεζα στην Αγγλία απειληθεί, στη διάσωσή της συμμετέχει ασυζητητί και ο Ουαλός και ο Σκοτσέζος. Στην Ευρωζώνη, η Γερμανία αποκλείει κάθε τέτοια συζήτηση. Αντίθετα, προωθεί ένα κακέκτυπο δημοσιονομικής ένωσης που, όπως επιβεβαίωσε προ ημερών και η καγκελάριος Μέρκελ, θα στοχεύει στο συντονισμό οικονομιών στη βάση της δημοσιονομικής εξυγίανσης: με άλλα λόγια μια ένωση-λιτότητας.

5 (αν)Ασφάλεια Καταθέσεων
Από την αρχή της κρίσης οι κυβερνήσεις και οι κεντρικοί τραπεζίτες της Ευρωζώνης διαβεβαίωναν τους πολίτες τους ότι οι καταθέσεις τους είναι απόλυτα ασφαλείς. Ο εφησυχασμός των τελευταίων τελείωσε απότομα μετά το «κούρεμα» των καταθέσεων στις κυπριακές τράπεζες.

Στην Κύπρο, η Ευρώπη έμαθε ότι οι καταθέσεις δεν είναι πια αποταμιεύσεις αλλά κερδοσκοπικές επενδύσεις κι ως εκ τούτου μπορούν κάλλιστα να χαθούν, όπως ακριβώς τα λεφτά στο στοίχημα ή στο χρηματιστήριο. Επί της ουσίας όμως δεν άλλαξαν πολλά: Άραγε η πτωχευμένη Ελλάδα δεν βασίζεται στις καταθέσεις των Ελλήνων, τις οποίες «κουρεύει» μέσα από μια άνευ προηγουμένου επιβολή φόρων από τότε που μπήκε στο Μνημόνιο;

Με την έλευση των εκκαθαριστικών τους τον περασμένο Αύγουστο όλοι οι Έλληνες -κι όχι μόνο οι μεγαλοκαταθέτες- βίωσαν ένα οδυνηρό «κούρεμα» στις καταθέσεις. Απλά κανείς δεν το ονόμασε ποτέ «κούρεμα» με συνέπεια να έχει πιο ήπιο ψυχολογικό αντίκτυπο στους πολίτες.

6 Δημοσιονομική Εξυγίανση
Όταν το 2010 η Ελλάδα υπέγραψε το πρώτο Μνημόνιο ξεκίνησε να εφαρμόζει ένα σύνολο μέτρων που είχαν ως στόχο την εξυγίανση των δημοσιονομικών της. Το 2013 η οικονομία όχι μόνο δεν είναι σε καλύτερη κατάσταση από το 2010 αλλά εμφανίζεται πολύ πιο «άρρωστη» απ' όσο μπορούσε κανείς να φανταστεί. Ποιος αλήθεια φανταζόταν τότε ότι η Ελλάδα τα επόμενα τρία χρόνια θα έχανε περίπου το 30% του ΑΕΠ της και η ανεργία θα προσέγγιζε το 30% επισήμως και 50% ανεπισήμως; Τι απέγινε το «νέο σχέδιο Μάρσαλ»; Στη θέση τους εφαρμόστηκε μια έξωθεν επιβεβλημένη πολιτική σκληρής λιτότητας στο όνομα μιας δήθεν εξυγίανσης, η οποία παρουσιαζόταν ως η μοναδική διέξοδο στην κρίση.

Στην πραγματικότητα, αποδεικνύεται εγγυημένη συνταγή για καταστροφή. Ακόμα κι εκεί που τα πράγματα δείχνουν να βελτιώνονται. Το έλλειμμα κάθε χρόνο μειώνεται όλο και περισσότερο. Μόνο που αυτό επιτυγχάνεται όχι λόγω οικονομικής ανάκαμψης αλλά μέσω δραστικών περικοπών που εντείνουν την ύφεση και υπερφορολόγησης που έχει φέρει στα όρια της εξάντλησης τη φοροδοτική ικανότητα των πολιτών.

Όμοια, η βελτίωση που εμφανίζει το εμπορικό έλλειμμα οφείλεται όχι στην άνθιση των εξαγωγών αλλά πρωτίστως στη δραματική μείωση των εισαγωγών.

7 Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας
Αν υπάρχει μια χώρα της οποίας η ανταγωνιστικότητα ενισχύεται από το Μνημόνιο αυτή δεν είναι η Ελλάδα αλλά η... Γερμανία. Πώς; Μέσω του ευρώ. Για να επιβιώσει η Γερμανία βασίζεται σε εξαγωγές. Γι' αυτό και χρειάζεται αγορές για να διοχετεύει τα προϊόντα της. Το ευρώ της έδωσε αυτήν τη δυνατότητα: οι χώρες της Ευρωζώνης μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν αθρόες εισαγωγές δανειζόμενες με τα χαμηλότατα επιτόκια του ευρώ. Μόνο που ο υπερδανεισμός των χωρών-εισαγωγέων παρήγαγε πληθωρισμό που μέσω του κοινού νομίσματος μπορούσε εύκολα να φτάσει στη Γερμανία και να φουσκώσει (και) εκεί της τιμές πλήττοντας την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών της. Έπρεπε, λοιπόν, να καταπολεμηθεί ο πληθωρισμός πριν φτάσει στη Γερμανία. Αυτό επετεύχθη με την εφαρμογή μέτρων λιτότητας και υψηλής φορολογίας στις χώρα των... πελατών. Το πλαίσιο τέθηκε εξ αρχής, μέσω των αυστηρών κριτηρίων της συνθήκης του Μάαστριχτ (τα οποία η ίδια η Γερμανία δεν δίστασε να καταστρατηγήσει όταν είχε ανάγκη ανάπτυξης). Μετά το ξέσπασμα της κρίσης δόθηκε η ευκαιρία στο Βερολίνο να επιβάλει πολιτικές λιτότητας σε όλη την Ευρώπη, με τις χώρες των Μνημονίων να αποτελούν την πιο ακραία τους μορφή. Αποτέλεσμα; Η Γερμανία απολαμβάνει αθρόες εξαγωγές, χαμηλή ανεργία και υψηλότατη προσέλκυση νέων ταλέντων από όλη την Ευρώπη. Την ίδια ώρα η Ελλάδα «πανηγυρίζει» μια μικρή αύξηση στις εξαγωγές με σχεδόν το μισό της εργατικό δυναμικό να είναι ανενεργό και τα καλύτερα μυαλά της να έχουν προ πολλού εγκαταλείψει τη χώρα.

8 Δίκαιος Ανταγωνισμός
Τι καθιστά μια κρατική επιδότηση παράνομη εντός της Ε.Ε; Η χώρα που την κάνει. Αν είναι η Ελλάδα, πιθανότατα η «επιδότηση» θα κριθεί παράνομη. Αν είναι η Γερμανία, η απάντηση συνήθως είναι: «ποια επιδότηση;». Η Ελλάδα έχει από τα πλέον βεβαρημένα μητρώα στην Ε.Ε. όσον αφορά σε παράνομες επιδοτήσεις. Ότι κι αν έχει κάνει, όμως, ωχριά μπροστά στη «μηχανή» που έχει στήσει το Βερολίνο εντός ευρώ για να επιδοτεί τις εξαγωγές του. Όταν π.χ. ένας Έλληνας αγοράζει μια Mercedes, η κεντρική τράπεζα της Γερμανίας (Bundesbank) πιστώνει με το ανάλογο τίμημα τη «μαμά» Mercedes πριν λάβει τα χρήματα από την Αθήνα. Αν η Ελλάδα είχε τη δραχμή, η Mercedes θα ήταν αναγκασμένη να περιμένει τα χρήματα να έρθουν από την Αθήνα για να πληρωθεί. Επίσης, η Ελλάδα θα είχε ένα «πλαφόν» στις εισαγωγές της, ανάλογα με το συνάλλαγμα που θα διέθετε. Επομένως, εντός ευρώ, η Γερμανία επιδοτεί τις εξαγωγές της χωρίς να χρειάζεται να λαμβάνει πιστώσεις από τις χώρες που εισάγουν τα προϊόντα της: απλά η Bundesbank εμφανίζει ένα έλλειμμα στον ισολογισμό της. Το έλλειμμα αυτό ξεπερνά πλέον τα 800 δισ. ευρώ όπερ σημαίνει ότι περίπου τόση είναι η αξία των γερμανικών εξαγωγών που η Bundesbank έχει «επιδοτήσει». Τι σημαίνει αυτό; Ότι το τι θεωρείται θεμιτός και αθέμιτος ανταγωνισμός στην Ε.Ε. αποφασίζεται πλέον στο Βερολίνο. Σε αυτό παραπέμπει και το πρόσφατο «βέτο» της τρόικα στη συγχώνευση της Εθνικής - Eurobank. Το αιτιολογικό ήταν ότι θα δημιουργούνταν μια πολύ μεγάλη τράπεζα για το μέγεθος της Ελλάδας. Κανείς όμως δεν μιλά για τις μεγατράπεζες της Γαλλίας, της Ιταλία και της ίδιας της Γερμανίας, για τις οποίες όχι τυχαία δημιουργήθηκε ο όρος «υπερβολικά μεγάλες για να μπορέσουν να διασωθούν...»

9 (Καμία) Εναλλακτική πρόταση εντός ευρώ
Καμία συζήτηση δεν έχει γίνει τόσο διεξοδικά με τόσο πτωχά αποτελέσματα όσο αυτή για το αν υπάρχει άλλη επιλογή από το Μνημόνιο. Κι αυτό γιατί όταν μιλάμε για εναλλακτική πρόταση επί της ουσίας μιλάμε για εναλλακτικό νόμισμα, όσο τρομακτικό κι αν αυτό ακούγεται. Το ευρώ είναι ένα νόμισμα-προϊόν μιας συνθήκης (του Μάαστριχτ), η οποία θέτει σαφείς κανόνες για τα δημοσιονομικά των χωρών-μελών, το βαθμό εκχώρησης εθνικής κυριαρχίας τους και τη λειτουργία της ΕΚΤ. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα απλά δεν μπορεί να κάνει αυτοβούλως αυτό που θέλει (π.χ. να καταργήσει το Μνημόνιο) εντός ευρώ. Μπορεί να κάνει ότι θέλει, μόνο εκτός ή παράλληλα με το ευρώ. Τι σημαίνει αυτό; Είτε να εγκαταλείψει το ευρώ για κάποιο άλλο νόμισμα (π.χ. τη δραχμή ή το δολάριο) ή να στήσει ένα δεύτερο, παράλληλο νομισματικό σύστημα, το οποίο δεν θα ελέγχεται από την ΕΚΤ, πχ. στα πρότυπα του BitCoin. Το τελευταίο είναι ένα αμιγώς ψηφιακό νόμισμα που δεν τυπώνεται, παρακάμπτει τις κεντρικές τράπεζες και ανταλλάσσεται μόνο από χρήστες του Διαδικτύου. Είναι το πιο «ακριβό» νόμισμα στον πλανήτη και πολλοί το έχουν χαρακτηρίσει «φούσκα» και «πυραμίδα». Ανεξάρτητα από το πόσο επικίνδυνο μπορεί να είναι για όσους το εμπιστευτούν (άραγε περισσότερο απ' ότι το ευρώ για τους καταθέτες στην Κύπρο;) το BitCoin και η τεράστια αγορά (περίπου 800 εκ. δολαρίων) που έχει αναπτυχθεί γύρω από αυτό παγκοσμίως αποδεικνύει ότι μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας, η δημιουργία ενός νέου νομίσματος και η άμεση κυκλοφορία του στην αγορά προς επίλυση προβλημάτων ρευστότητας είναι τεχνικά πιο εύκολη και λειτουργική από ποτέ.